گیاه دارویی پونه را بیشتر بشناسید

گیاه دارویی پونه را بیشتر بشناسید : پونه، فودنه، پودنه، فودنج یا فود (نام علمی: Mentha pulegium) از گیاهان خانواده نعنائیان است. گیاهی است از سرده نعنا و تیره لب گلی‌ها و له شده برگ‌های آن عطر نعنا دارد. در زبان ترکی به آن یارپیز (yarpiz) گفته می‌شود. پونه جزو داروهای مورد استفاده در طب سنتی، قاعده آور، سقط کننده جنین، و جزو گیاهان دارویی است، اما برای کبد سمی است و باعث مرگ برخی از افراد شده‌است. اسانس آن در صنعت عطر‌سازی کاربرد دارد و دارای ماده سمی پولِگون است.

فرهنگستان زبان فارسی این گیاه را «خالواش» و «نعنا خالواش» نامیده و در توصیف آن آورده‌است: گونه‌ای نعنا به شکل خوابیده یا خیزان با ساقه ‌های متعدد و پوشیده از کرک‌های متراکم و گسترده؛ پهنک برگ‌ها تخم‌مرغی، به طول ۵ تا ۲۰ میلی‌متر و حاشیهٔ صاف یا کم و بیش دندانه‌ دار است و گل‌ آذین آن دارای چرخه‌ های کروی و گل ‌های غالباً بنفش و به ‌ندرت سفید است که با فاصله از یکدیگر و پرشمار در محور برگ‌ها و در طول ساقه قرار گرفته ‌اند.

سم ‌شناسی گیاه پونه

اسانس پونه بسیار غلیظ و حتی در مقادیر کم سمی و کشنده است. گزارش‌ هایی از مرگ بیمارانی که به علل مختلف از اسانس غلیظ آن استفاده کرده‌ اند وجود دارد. روغن پونه (اسانس غلیظ پونه) حاوی ۸۰ تا ۹۲ درصد سیکلو هگزانون پولگون است. پولگون همان مولکولی است که عطر و طعم نعناعی را ایجاد می‌کند و در افرادی که آن را مصرف می ‌کنند باعث ایجاد انواع بیماری ‌ها می ‌شود.

علائمی که ممکن است بعد از مصرف یک دوز کوچک (۱۰ میلی لیتر) از روغن پونه ایجاد شود شامل تهوع، استفراغ، درد شکم و سرگیجه می‌شود. مصرف دوز بیشتر می‌تواند باعث از کار افتادگی چندین ارگان بدن شده و منجر به مرگ شود. کنگره آمریکا درخواست نموده‌است که استفاده آن برای زنان حامله منع شود.

کاربردهای گیاه پونه

از پونه معمولاً به عنوان حشره کش و دفع کننده آفت استفاده می شود. به عنوان ماده دفع آفات، از این ماده برای دور نگه داشتن کک از حیوانات خانگی و همچنین بر روی انسان برای جلوگیری از زخم و پشه استفاده می‌ شود. بعضی از انسان‌ها برای دفع حشرات لباس یا جیب خود به روغن پونه آغشته می ‌کنند.

در طول تاریخ از پونه برای معطر کردن چای‌ های گیاهی و غذا ها استفاده می‌ شده ‌است. از چای پونه برای رفع سرماخوردگی، تب، سرفه، سوء هاضمه، مشکلات کیوی و کبدی و سرد درد استفاده می ‌شده‌ است. از برگ‌ های تازه یا خشک شده پونه نیز برای درمان آنفلوانزا، گرفتگی شکم، برای القای تعریق و همچنین در درمان بیماری‌هایی مانند آبله و سل استفاده می‌ شود. برای تهیه چای پونه، برگ ‌های آن در آب داغ می‌ جوشانند. غلظت کمتر مواد شیمیایی سمی در این چای ‌ها نسبت به روغن پونه کمتر است. توصیه می ‌شود افراد فقط به ‌طور دوره ای چای پونه بنوشند، زیرا این کار بر روی بدن ضرر دارد و نباید به ‌طور مرتب نوشیده شود. مصرف چای پونه برای نوزادان و کودکان می ‌تواند کشنده باشد.

کاربرد در آشپزی و پزشکی

در یونان باستان و در روم قدیم کاربرد داشته و یونانیان برای معطر کردن شراب از آن استفاده می ‌کردند. در کتاب آشپزی رومیان (اِپیسوس)∗ این گیاه را به همراه فودنج کوهی و انجدان رومی و گشنیز در بسیاری از دستور های غذائی بکار می‌ بردند. امروزه مصرف کمی در آشپزی دارد.گیاه دارویی پونه را بیشتر بشناسید

هر چند روغن پونه بسیار سمی است، اما مصرف این گیاه به صورت تازه و خشک متداول است. مهاجرین اولیه در آمریکا از پودر خشک شده آن برای دفع حشرات استفاده می ‌کردند. در تاریخچه انجمن سلطنتی لندن خاطرنشان شده‌ است که این انجمن استفاده از پونه را برای کشتن مار زنگی پیشنهاد داده‌است.

مصرف داروئی آن بیشتر برای خاصیت آرامبخشی و رفع سوءهاضمه و روان ‌کننده عادت ماهانه، و گاهی برای تسریع سقط جنین بوده‌است. همچنین کاهش نفخ معده را نیز، از خواص آن ذکر می‌کنند. دم کرده برگ و گل آن در دل‌ درد و آنفلوانزا مؤثر است.

ترکیبات شیمیایی پونه

از نظر ترکیبات شیمیایی وجود اسانس روغنی فرار به مقدار ۵۲۵/۰–۴۵/۰ درصد در فودنج جبلی تأیید شده ‌است. بررسی ‌های دیگری نشان می ‌دهد که اسانس روغنی موجود در فودنج جبلی در حدود ۵۰ درصد شامل تیمول است به علاوه ترکیب اسانس روغنی فرار آن دارای دی ال- پینن دی پنتن، لینالول، مقداری بی سیکلیک سسکیترپن و تری سیکلیک سسکی ترپن می ‌باشد. گیاه دارویی پونه را بیشتر بشناسید

ریشهٔ واژه پونه

ریشهٔ پونه «پوتونک» بوده که به پوتونه (یا پوتینه)، فودنه، پودنه، فودنج، یا فود، دگرگون شد و همینک واژه پونه در زبان فارسی معیار استفاده می ‌شود.

در تهران قدیم پوتونه می‌ نامیدندش. در کردی پوونگه، در اردو پودینه و در مازندرانی بدان پیتنک می ‌گویند.

منبع : ویکی پدیا فارسی

برای مشاهده و خرید دمنوش آویشن کلیک کنید